درز انقطاع (Separation Joint) یک فاصله کنترل‌شده بین دو ساختمان مجاور است که برای جلوگیری از برخورد سازه‌ها هنگام زلزله طراحی می‌شود. رعایت این فاصله الزامی است و عدم اجرای صحیح آن می‌تواند به آسیب‌های جدی سازه‌ای، جانی و حتی پیگرد قانونی منجر شود. در این مقاله، به طور تخصصی بررسی می‌کنیم که درز انقطاع برای چه ساختمان‌هایی اجباری است، قوانین اجرای آن چیست، و در صورت عدم رعایت، چه عواقبی در پی خواهد داشت.

درز انقطاع برای چه ساختمان‌هایی الزامی است؟

طبق آیین‌نامه ۲۸۰۰ ایران و مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، اجرای درز انقطاع برای ساختمان‌هایی با شرایط زیر الزامی است:

نوع ساختمان	الزام اجرای درز انقطاع	نحوه محاسبه درز (عرض درز انقطاع)
ساختمان‌های تا ۸ طبقه	اجباری	۰.۵٪ ارتفاع طبقه (0.005 × h)
ساختمان‌های بالای ۸ طبقه	اجباری	√(Δ₁² + Δ₂²) با تحلیل غیرخطی
ساختمان‌های با اهمیت زیاد	اجباری	بر اساس تحلیل جانبی لرزه‌ای
ساختمان‌های با اختلاف تراز	اجباری	جدا کردن با درز یا پی مجزا

نکته: اگر دو ساختمان مجاور یکدیگر باشند، هر کدام باید درز مخصوص به خود را محاسبه کند و مجموع آن‌ها، فاصله نهایی بین سازه‌ها را تشکیل می‌دهد.

قوانین اجرای درز انقطاع چیست؟

بر اساس آیین‌نامه ۲۸۰۰:

• ساختمان‌هایی که در مجاورت زمین خالی، دیوار، یا بنای دیگر قرار دارند، باید از هر طرف درز انقطاع با اندازه‌ی مشخصی داشته باشند.

• حداقل عرض درز انقطاع ۵ سانتی‌متر است؛ حتی اگر محاسبه کمتر از آن باشد.

• این فاصله باید از سطح پی تا بام رعایت شود.

• اگر زیرزمین مشترک بین ساختمان‌ها وجود داشته باشد، تراز پایه از روی سقف زیرزمین در نظر گرفته می‌شود.

آیا تعداد طبقات در اجرای درز انقطاع تأثیر دارد؟

بله، هرچه تعداد طبقات بیشتر باشد، میزان جابه‌جایی جانبی ساختمان بیشتر خواهد بود و در نتیجه باید درز انقطاع بیشتری رعایت شود.

• برای ساختمان‌های کوتاه‌تر (کمتر از ۸ طبقه)، نیروی جانبی کمتر است، پس درز کوچکتری کافی است.

• اما در ساختمان‌های بلند یا دارای اهمیت ویژه (بیمارستان، برج، مراکز اضطراری)، تحلیل‌های دقیق‌تری با نرم‌افزارهای مهندسی انجام می‌شود تا تغییر مکان جانبی غیرخطی محاسبه گردد.

اگر درز انقطاع رعایت نشود چه اتفاقی می‌افتد؟

عدم رعایت درز انقطاع، مشکلاتی جدی به همراه خواهد داشت:

1. برخورد ساختمان‌ها هنگام زلزله (پدیده ضربه یا Pounding)

2. ترک‌ خوردگی یا تخریب دیوارها و ستون‌ها

3. آسیب به نمای ساختمان

4. افزایش نیروهای وارده بر سازه و کاهش مقاومت

5. نشست نامتقارن پی‌ها

6. تحمیل خسارات جانی و مالی

7. پیگرد قانونی برای مالک، طراح و ناظر ساختمان

روش صحیح اجرای درز انقطاع

• هنگام اجرای فونداسیون و ستون‌ها، فاصله بین ساختمان‌ها طبق نقشه‌ها رعایت شود.

• فاصله ایجاد شده باید با مصالح کم مقاومت و انعطاف‌پذیر (مانند یونولیت فشرده، فوم‌های مخصوص یا فیلرهای سبک) پر شود.

• در مناطق با احتمال نفوذ خاک یا آب، از دیوار حائل استفاده شود.

• در نمای ساختمان، درز انقطاع را می‌توان با درپوش‌های آلومینیومی یا PVC مخصوص نما پوشش داد.

---

سوالات پرتکرار کاربران درباره درز انقطاع

---

1. آیا همه ساختمان‌ها نیاز به درز انقطاع دارند؟

خیر. فقط ساختمان‌هایی که در مجاورت ساختمان یا زمین دیگر ساخته می‌شوند و دارای ارتفاع یا اهمیت خاص هستند.

2. اگر ساختمان مجاور ساخته نشده باشد، باز هم باید درز رعایت شود؟

بله. چون ممکن است بعداً ساختمان جدیدی ساخته شود. هر ساختمان باید بر اساس شرایط خودش درز را محاسبه و اجرا کند.

3. آیا درز انقطاع روی نما تأثیر منفی دارد؟

درز به‌درستی با مصالح مخصوص پوشانده می‌شود و حتی می‌توان از آن برای زیباسازی نما بهره برد.

4. آیا اجرای نادرست درز انقطاع جرم محسوب می‌شود؟

بله. اگر عدم رعایت منجر به خسارت یا حادثه شود، طراح، ناظر و مالک مسئول خواهند بود و ممکن است به دادگاه ارجاع داده شوند.

5. چگونه عرض دقیق درز را محاسبه کنیم؟

محاسبه عرض درز انقطاع به نوع ساختمان و تعداد طبقات آن بستگی دارد:

▪️ در ساختمان‌های تا ۸ طبقه:

عرض درز از طریق یک فرمول ساده محاسبه می‌شود:

عرض درز = 0.005 × ارتفاع هر طبقه

برای مثال، اگر ارتفاع هر طبقه ۳ متر باشد:

عرض درز = 0.005 × 300 = 1.5 سانتی‌متر

توجه: طبق آیین‌نامه، حداقل عرض درز نباید کمتر از ۵ سانتی‌متر باشد، حتی اگر محاسبه عددی کمتر باشد.

▪️ در ساختمان‌های بالای ۸ طبقه یا با اهمیت زیاد:

در این موارد، به دلیل اهمیت لرزه‌ای، باید از تحلیل‌های نرم‌افزاری غیرخطی استفاده کرد:

عرض درز = √(Δ₁² + Δ₂²)

که در آن:

• Δ₁: تغییرمکان جانبی ساختمان اول
• Δ₂: تغییرمکان جانبی ساختمان دوم

این محاسبه باید توسط مهندس محاسب و با استفاده از نرم‌افزارهایی مانند ETABS یا SAP2000 انجام شود تا دقت کافی داشته باشد.

نتیجه‌گیری

چرا درز انقطاع حیاتی است؟

درز انقطاع نه تنها یک الزام قانونی، بلکه ابزاری مؤثر برای افزایش ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله است. در شرایط فعلی ساخت‌وساز شهری، رعایت دقیق این اصل می‌تواند از فجایع جبران‌ناپذیر پیشگیری کند. از این رو، توجه به طراحی، اجرا و کنترل صحیح درز انقطاع یکی از مهم‌ترین وظایف مهندسان، ناظران و مجریان پروژه‌های ساختمانی محسوب می‌شود.